هدف اصلی ماده 97 قانون مالیات مستقیم، اطمینان از پرداخت مالیات توسط همه افراد و جلوگیری از فرار مالیاتی است. همچنین، این ماده به سازمان امور مالیاتی اجازه می‌دهد تا بر عملکرد مالیاتی مودیان نظارت دقیق‌تری داشته باشد. به همین سبب است که در ادامه به سازمان اجازه صدور اظهارنامه برآوردی می‌دهد.
ماده 97 چه می‌گوید؟
درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی موضوع این قانون که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی میباشند به استناد اظهارنامه مالیاتی مودی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارائه شده و مورد پذیرش قرارگرفته باشد، خواهد بود. سازمان امور مالیاتی کشور میتواند اظهارنامه‌های مالیاتی دریافتی را بدون رسیدگی قبول و تعدادی از آنها را بر اساس معیارها و شاخصهای تعیین شده و یا به طور نمونه انتخاب و برابر مقررات مورد رسیدگی قرار دهد.درصورتی که مودی از ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی و مطابق با مقررات خـودداری کند، سازمان امور مالیاتی کشور نسبت به تهیه اظهارنامه مالیاتی برآوردی براساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مودیان از طرح جامع مالیاتی و مطالبه مالیات متعلق به موجب برگ تشخیص مالیات اقدام می‌کند. در صورت اعتراض مودی چنانچه ظرف مدت سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات، نسبت به ارائه اظهارنامه مالیاتی مطابق مقررات مربوط اقدام کند، اعتراض مودی طبق مقررات این قانون مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، این حکم مانع از تعلق جریمه‌ها و اعمال مجازات‌های عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر قانونی نیست.
حکم موضوع تبصره ماده(239) این قانون در اجرای این ماده جاری است.
تبصره- سازمان امور مالیاتی کشور موظف است حداکثر ظرف مدت سه سال از تاریخ ابلاغ این قانون، بانک اطلاعات مربوط به نظام جامع مالیاتی را در سراسر کشور مستقر و فعال نماید. در طی این مدت، در ادارات امور مالیاتی که نظام جامع مالیاتی به صورت کامل به اجراء در نیامده است، مواد(97)، (98)، (152)، (153)، (154) و (271) قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال 1380 مجری خواهد بود. مشاهده ماده در سایت سازمان امور مالیاتی
همیشه حق با مودی قانون مدار است.
بخش ابتدایی ماده 97 قانون مالیات‌های مستقیم بر اصل پذیرش اظهارنامه مالیاتی مودی تاکید دارد. به عبارت ساده‌تر، درآمدی که مشمول مالیات می‌شود، بر اساس همان اعدادی است که خود مودی در اظهارنامه‌اش اعلام کرده است. به شرط آنکه این اظهارنامه مطابق با قوانین و مقررات تنظیم شده باشد و مورد تایید سازمان امور مالیاتی قرار گیرد. این اصل، به مودیان اعتماد می‌کند. همچنین به آنها اجازه می‌دهد تا با دقت و صداقت، درآمد و هزینه‌های قابل قبول مالیاتی خود را اعلام کنند.
با این حال، این به معنای عدم بررسی و نظارت سازمان مالیاتی نیست. سازمان امور مالیاتی میتواند تعدادی از اظهارنامه‌ها را به صورت نمونه یا بر اساس برخی شاخص‌ها انتخاب کرده و آنها را به طور دقیق مورد بررسی قرار دهد. این کار به منظور اطمینان از صحت اطلاعات اعلام شده توسط مودیان و جلوگیری از فرار مالیاتی انجام می‌شود. به این ترتیب، یک تعادل بین اعتماد به مودیان و نظارت سازمان مالیاتی برقرار می‌شود. این رویکرد، هم به کاهش بار اداری و تسریع روند رسیدگی به اظهارنامه‌ها کمک می‌کند و هم به شفافیت و عدالت در نظام مالیاتی می‌افزاید.
اظهارنامه برآوردی در کمین چه اشخاصیست؟
این بخش از ماده 97 قانون مالیات‌های مستقیم به وضعیتی اشاره دارد که مودی (فرد یا شرکت مکلف به پرداخت مالیات) از ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی خودداری کند. در چنین شرایطی، قانونگذار برای جلوگیری از فرار مالیاتی، سازوکاری را در نظر گرفته است که به آن «اظهارنامه براوردی» گفته می‌شود.
سازمان امور مالیاتی کشور موظف است در این موارد، با استفاده از اطلاعاتی که از طریق طرح جامع مالیاتی و سایر منابع در اختیار دارد، نسبت به برآورد درآمد و هزینه‌های مودی اقدام کند. سپس بر اساس این برآورد، مالیات متعلق را محاسبه کرده و به صورت کتبی (برگ تشخیص مالیات) به مودی ابلاغ می‌کند. به عبارت ساده‌تر، سازمان مالیاتی به جای اینکه منتظر بماند تا مودی خودش اطلاعات مالی خود را ارائه دهد، با استفاده از اطلاعات موجود، مالیات او را محاسبه می‌کند. این اقدام، یک ابزار قانونی برای مقابله با کسانی است که قصد فرار از پرداخت مالیات را دارند.
مهمترین نکته در این بخش، نقش طرح جامع مالیاتی است. این طرح، یک پایگاه داده گسترده است که اطلاعات مالی و اقتصادی بسیاری از مودیان را در خود جای داده است. سازمان مالیاتی با استفاده از این اطلاعات، میتواند به اطلاعاتی دست یابد که مودیان ممکن است تمایلی به ارائه آن نداشته باشند. به همین دلیل، اظهارنامه براوردی، یک ابزار قدرتمند برای مقابله با فرار مالیاتی محسوب می‌شود.
چطور به اظهارنامه برآوردی اعتراض کنیم؟
این قسمت از ماده 97 قانون مالیات‌های مستقیم به حق اعتراض مودی در برابر اظهارنامه براوردی پرداخته است. اگر مودی با ارقام و محاسبات مندرج در اظهارنامه براوردی که سازمان مالیاتی برای او تنظیم کرده است موافق نباشد، میتواند نسبت به آن اعتراض کند. اما این حق اعتراض مشروط به ارائه یک اظهارنامه مالیاتی جدید و صحیح توسط مودی طی مدت سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات است. به عبارت دیگر، مودی باید در این مدت، اظهارنامه مالیاتی خود را مطابق با مقررات قانونی تنظیم و ارائه کند. بدین ترتیب اعتراض او قابل رسیدگی باشد.
نکته مهم اینجاست که حق اعتراض مودی به معنای بخشش جرایم و مجازات‌های ناشی از عدم ارائه به موقع اظهارنامه نیست. ممکن است مودی بتواند با ارائه مدارک و مستندات، اشتباه در محاسبات سازمان مالیاتی را ثابت کند. بااینحال باز هم موظف به پرداخت جرایم و مجازات‌هایی است که به دلیل عدم ارائه به موقع اظهارنامه مالیاتی برای او در نظر گرفته شده است. این بدان معناست که مودی با اعتراض به اظهارنامه برآوردی، تنها میتواند میزان مالیات قابل پرداخت را کاهش دهد. اعتراض نمی‌تواند از پرداخت جرایم و مجازات‌ها معاف شود. برای اطلاعات بیشتر حتما مقاله اعتراض به مالیات را مطالعه نمایید.
تفاوت مهم اظهارنامه پیش فرض با اظهارنامه برآوردی
در نظام مالیاتی، دو نوع اظهارنامه‌ای به نام‌های “اظهارنامه برآوردی” و “اظهارنامه پیش‌فرض” وجود دارد که هر دو بر اساس اطلاعات موجود در نظام جامع مالیاتی ایجاد می‌شوند. با این حال، تفاوت‌های مهمی بین این دو نوع اظهارنامه وجود دارد.
- اظهارنامه برآوردی زمانی صادر می‌شود که مودی در مهلت قانونی، اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه نکند. این عدم ارائه ممکن است به دلیل فراموشی، عمدی بودن یا حتی کتمان فعالیت اقتصادی باشد. در این حالت، سازمان امور مالیاتی با استفاده از اطلاعات موجود در نظام جامع مالیاتی، یک اظهارنامه مالیاتی برای مودی تنظیم می‌کند و بر اساس آن، مالیات او را محاسبه و مطالبه می‌نماید. مهمترین نکته در مورد اظهارنامه برآوردی، اعمال جریمه‌های قانونی به دلیل عدم ارائه به موقع اظهارنامه است.
- اظهارنامه پیش‌فرض اما رویکردی متفاوت دارد. این نوع اظهارنامه با هدف تسهیل فرآیند اظهارنامه‌دهی و کاهش خطاهای احتمالی، توسط سازمان امور مالیاتی تهیه و در اختیار مودیان قرار می‌گیرد. در واقع، سازمان مالیاتی با استفاده از اطلاعاتی که در مورد مودی دارد، یک پیش‌نویس اظهارنامه تهیه می‌کند و آن را در اختیار مودی قرار می‌دهد. مودی میتواند این پیش‌نویس را بررسی کرده و در صورت لزوم، با توجه به اسناد و مدارک خود، آن را اصلاح کند. این روش، علاوه بر کاهش بار کاری مودیان، به افزایش دقت و صحت اطلاعات مندرج در اظهارنامه‌ها کمک می‌کند.
ردپای ماده 239 در اظهارنامه برآوردی و ماده 97
خود ماده 97 قانون مالیات مستقیم یک تبصره دارد. این تبصره در مورد نحوه ایجاد اظهارنامه برآوردی پیش از استقرار نظام جامع مالیاتی صحبت می‌کند. اکنون که این مقاله را منتشر می‌کنیم مدت‌هاست این نظام سامان یافته است. اما قبل از این تبصره، متن ماده 97 قانون مالیات مستقیم ارجاعی به ماده 239 در خصوص نحوه ابلاغ اوراق مالیاتی به اشخاص دارد.
همانطور که می‌دانید بخش مهمی از ماده 97 قانون مالیات مستقیم در خصوص اظهارنامه برآوردی است. براساس این ماده اشخاص پس از دریافت این اظهارنامه می‌توانند بطور عادی و از طریق ماده 238 قانون مالیات مستقیم به آن اعتراض نمایند. بااینحال بسیاری از مخاطبان این اظهارنامه‌ها تا قبل از ابلاغ از وجود پرونده مالیاتی بی اطلاع هستند. به همین جهت نیز ممکن است ابلاغ رای و اظهارنامه سازمان به آنها موفقیت آمیز نباشد. در این اعتراض آنها باتوجه به جزئیات ماده 239 به هیات حل اختلاف مالیاتی سپرده خواهد شد.
چند سوال مهم در مورد اظهارنامه برآوردی
زمانیکه شخص در موعد مشخص اظهارنامه خود را ارسال نکند، سازمان امور مالیاتی با استفاده از بانک اطلاعاتی خود، اقدام به صدور اظهارنامه براوردی می‌نماید. سازمان در ادامه براساس همین اظهارنامه مالیات می‌گیرد. با استفاده از این سازوکار، سازمان امور مالیاتی میتواند حتی در صورت عدم همکاری مودیان، به اطلاعات مالی آنها دسترسی پیدا دارد. بااستفاده از این دسترسی نیز مالیات متعلق را محاسبه و مطالبه نماید. البته، این سازوکار با رعایت حقوق مودیان و با هدف ایجاد عدالت مالیاتی به کار گرفته می‌شود. در واقع، اظهارنامه براوردی، یک ابزار بازدارنده برای کسانی است که قصد فرار از پرداخت مالیات را دارند. در عین حال نیز تضمینی برای پرداخت عادلانه مالیات توسط همه افراد است.
اگر اظهارنامه خود را به موقع ارسال نکنید، سازمان برای شما اظهارنامه براوردی صادر می‌کند. این موضوع یعنی شما از همان ابتدا درگیر جریمه‌های کتمان و … هستید. همچنین احتمالا این اظهارنامه کمی سختگیرانه‌تر از اصل کتمان شما باشد. اظهارنامه پیش فرض نیز مانند براوردی باتوجه به اطلاعات موجود از شما در سامانه‌های دولتی صادر می‌گردد. بااینحال این اظهارنامه برای افزایش دقت و کاهش اشتباهات در زمان مقرر در اختیار شما قرار می‌گیرد. شما می‌توانید با تایید یا اصلاح آن بتوانید بسادگی تکلیف قانونی خود را انجام دهید.
