آشنایی با استاندارد حسابداری شماره 7
استاندارد حسابداری شماره ۷، که اکنون با استاندارد حسابداری شماره ۱۷ (دارایی‌های نامشهود) ادغام شده، به نحوه شناسایی، اندازه‌گیری و گزارش‌دهی مخارج مربوط به فعالیت‌های تحقیق و توسعه می‌پرداخت. این استاندارد به دنبال ارائه راهنمایی برای تفکیک هزینه‌های جاری از مخارجی بود که می‌توانست به عنوان دارایی شناسایی شود، به این ترتیب اطلاعات مالی مرتبط و قابل اتکایی در اختیار استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی قرار می‌گرفت. در ادامه به بررسی دقیق‌تر مفاهیم مرتبط با این استاندارد می‌پردازیم:
تعریف تحقیق و توسعه
تحقیق و توسعه (R&D) شامل فعالیت‌های سیستماتیک و خلاقانه‌ای است که با هدف افزایش دانش و استفاده از آن دانش برای خلق نوآوری در محصولات، خدمات، فرآیندها یا سازمان‌ها انجام می‌شود. این فعالیت‌ها معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- تحقیق: بررسی‌های اصیل و برنامه‌ریزی شده با هدف کسب دانش علمی یا فنی جدید و درک بهتر.
- توسعه: به‌کارگیری نتایج حاصل از تحقیقات یا سایر دانش‌ها برای طراحی تولید مواد، دستگاه‌ها، محصولات، فرآیندها، سیستم‌ها یا خدمات جدید یا بهبود اساسی موارد موجود.
به عبارت دیگر، تحقیق به دنبال کشف دانش جدید است، در حالی که توسعه به دنبال به‌کارگیری این دانش در عمل است.
اهمیت حسابداری مخارج تحقیق و توسعه
حسابداری صحیح مخارج تحقیق و توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا:
- تصمیم‌گیری آگاهانه: اطلاعات دقیق در مورد مخارج تحقیق و توسعه به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد تخصیص منابع و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلف بگیرند.
- ارزیابی عملکرد: با ثبت دقیق این مخارج، می‌توان عملکرد پروژه‌های تحقیق و توسعه و بازگشت سرمایه آنها را ارزیابی کرد.
- شفافیت مالی: ارائه اطلاعات شفاف در مورد مخارج تحقیق و توسعه به سرمایه‌گذاران و سایر ذینفعان کمک می‌کند تا درک بهتری از وضعیت مالی شرکت داشته باشند.
- مقایسه‌پذیری: استانداردهای حسابداری، مانند استاندارد ۷ (و اکنون ۱۷)، چارچوبی را برای گزارش‌دهی این مخارج فراهم می‌کنند که امکان مقایسه بین شرکت‌ها را فراهم می‌کند.
بیشتر بخوانید:
معافیت ماده 101 قانون مالیات مستقیم
مالیات ساخت و ساز: ماده 77 قانون مالیات مستقیم
هزینه سرمایه‌ای چیست و چطور محاسبه می‌شود؟
هدف استاندارد حسابداری شماره ۷
هدف اصلی استاندارد حسابداری شماره ۷، ارائه رهنمودهایی برای حسابداری مخارج تحقیق و توسعه بود تا اطمینان حاصل شود که این مخارج به درستی در صورت‌های مالی منعکس می‌شوند. اهداف کلیدی این استاندارد عبارت بودند از:
- تعیین معیارهایی برای شناسایی مخارج به عنوان دارایی: این استاندارد مشخص می‌کرد که تحت چه شرایطی می‌توان مخارج تحقیق و توسعه را به عنوان دارایی (به جای هزینه جاری) شناسایی کرد. این امر معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که احتمال منافع اقتصادی آتی مرتبط با آن مخارج وجود داشته باشد.
- ارائه راهنمایی برای اندازه‌گیری مخارج: استاندارد نحوه تعیین بهای تمام شده مخارج تحقیق و توسعه را مشخص می‌کرد.
- الزامات افشا: استاندارد الزاماتی را برای افشای اطلاعات مربوط به مخارج تحقیق و توسعه در صورت‌های مالی تعیین می‌کرد تا شفافیت و قابلیت مقایسه افزایش یابد.
همانطور که قبلاً ذکر شد، استاندارد حسابداری شماره ۷ اکنون با استاندارد حسابداری شماره ۱۷ ادغام شده است. بنابراین، در حال حاضر، نحوه برخورد با مخارج تحقیق و توسعه در چارچوب استاندارد ۱۷ (دارایی‌های نامشهود) تعیین می‌شود. با این حال، درک اصول اصلی استاندارد ۷ همچنان برای درک نحوه برخورد با این مخارج در استاندارد ۱۷ مفید است.
دامنه کاربرد استاندارد حسابداری شماره ۷
استاندارد حسابداری شماره ۷ (که اکنون با استاندارد ۱۷ ادغام شده) به طور خاص به حسابداری مخارج تحقیق و توسعه می‌پرداخت. هدف آن تعیین نحوه شناسایی، اندازه‌گیری و گزارش‌دهی این مخارج بود. دامنه کاربرد این استاندارد، به طور خلاصه، شامل کلیه مخارج مرتبط با فعالیت‌هایی می‌شد که به دنبال کسب دانش جدید یا به‌کارگیری دانش موجود برای تولید محصولات، فرآیندها یا خدمات جدید یا بهبود آنها بودند. با این حال، برخی مخارج مشخص از دامنه این استاندارد خارج می‌شدند. در ادامه به تفصیل به این موارد می‌پردازیم:
مخارج مشمول استاندارد
مخارج مشمول استاندارد حسابداری شماره ۷ شامل طیف وسیعی از هزینه‌ها می‌شد که مستقیماً با فعالیت‌های تحقیق و توسعه مرتبط بودند. این مخارج می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- هزینه‌های پرسنلی: حقوق، دستمزد، مزایا و سایر هزینه‌های مربوط به کارکنانی که مستقیماً در پروژه‌های تحقیق و توسعه فعالیت می‌کنند.
- مثال: حقوق مهندسان، دانشمندان، تکنسین‌ها و سایر پرسنلی که در آزمایشگاه یا در پروژه‌های تحقیقاتی مشغول به کار هستند.
- هزینه‌های مواد و ملزومات: هزینه‌های مربوط به مواد اولیه، قطعات، تجهیزات و سایر ملزوماتی که در فعالیت‌های تحقیق و توسعه استفاده می‌شوند.
- مثال: خرید مواد شیمیایی برای آزمایش‌های دارویی، قطعات الکترونیکی برای ساخت نمونه اولیه یک دستگاه جدید، یا نرم‌افزارهای تخصصی برای تحلیل داده‌ها.
- هزینه‌های استهلاک دارایی‌ها: استهلاک دارایی‌های ثابت (مانند ساختمان‌ها، تجهیزات و ماشین‌آلات) که در فعالیت‌های تحقیق و توسعه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- مثال: استهلاک دستگاه‌های آزمایشگاهی، کامپیوترهای مورد استفاده در پروژه‌های نرم‌افزاری، یا ساختمان آزمایشگاه.
- هزینه‌های خدمات پیمانکاران: هزینه‌های مربوط به خدماتی که از پیمانکاران خارجی برای انجام بخش‌هایی از فعالیت‌های تحقیق و توسعه دریافت می‌شود.
- مثال: استخدام یک شرکت تحقیقاتی برای انجام یک مطالعه بازار، یا برون‌سپاری بخشی از توسعه نرم‌افزار به یک شرکت دیگر.
- سایر هزینه‌های مستقیم: سایر هزینه‌هایی که مستقیماً با پروژه‌های تحقیق و توسعه مرتبط هستند، مانند هزینه‌های سفر، آموزش، اجاره تجهیزات و غیره.
- مثال: هزینه سفر محققان به یک کنفرانس علمی، هزینه آموزش پرسنل در زمینه فناوری‌های جدید، یا اجاره یک دستگاه تخصصی برای انجام یک آزمایش خاص.
مخارج خارج از دامنه استاندارد
برخی مخارج به طور مشخص از دامنه استاندارد حسابداری شماره ۷ خارج می‌شدند، حتی اگر به نوعی با نوآوری و پیشرفت مرتبط بودند. این مخارج معمولاً شامل موارد زیر بودند:
- هزینه‌های بازاریابی و فروش: هزینه‌های مربوط به تبلیغات، بازاریابی، توزیع و فروش محصولات یا خدمات جدید. این هزینه‌ها پس از اتمام مرحله توسعه و آماده شدن محصول برای عرضه به بازار رخ می‌دهند.
- مثال: هزینه‌های تبلیغات تلویزیونی برای معرفی یک محصول جدید، هزینه‌های برگزاری نمایشگاه‌های تجاری، یا هزینه‌های توزیع محصول در فروشگاه‌ها.
- هزینه‌های راه‌اندازی و تولید آزمایشی: هزینه‌های مربوط به راه‌اندازی خط تولید و تولید آزمایشی محصولات جدید. این هزینه‌ها نیز پس از اتمام مرحله توسعه و قبل از تولید انبوه رخ می‌دهند.
- مثال: هزینه‌های نصب ماشین‌آلات جدید در کارخانه، هزینه‌های آموزش پرسنل خط تولید، یا هزینه‌های تولید نمونه‌های اولیه برای تست بازار.
- هزینه‌های اکتشاف منابع: هزینه‌های مربوط به اکتشاف منابع طبیعی، مانند نفت، گاز و معادن. این هزینه‌ها به طور خاص توسط استانداردهای حسابداری مربوط به صنایع استخراجی پوشش داده می‌شوند.
- مثال: هزینه‌های حفاری چاه‌های اکتشافی، هزینه‌های بررسی‌های زمین‌شناسی، یا هزینه‌های خرید حق امتیاز اکتشاف.
- هزینه‌های نرم‌افزارهای خریداری شده: هزینه‌های مربوط به خرید نرم‌افزارهای آماده که برای استفاده در فعالیت‌های تجاری خریداری می‌شوند. این هزینه‌ها تحت استاندارد حسابداری مربوط به دارایی‌های نامشهود (استاندارد ۱۷) قرار می‌گیرند.
- مثال: خرید نرم‌افزار CRM برای مدیریت ارتباط با مشتریان، یا خرید نرم‌افزار حسابداری.
درک دقیق دامنه کاربرد استاندارد ۷ (و اکنون استاندارد ۱۷) برای تشخیص صحیح مخارج تحقیق و توسعه و نحوه برخورد حسابداری با آنها بسیار مهم است. این امر به ارائه اطلاعات مالی دقیق و قابل اتکا کمک می‌کند.
شناسایی مخارج تحقیق و توسعه
شناسایی صحیح مخارج تحقیق و توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا تعیین می‌کند که آیا این مخارج به عنوان هزینه جاری در صورت سود و زیان شناسایی شوند یا به عنوان دارایی نامشهود در ترازنامه. این تصمیم‌گیری بر سودآوری و وضعیت مالی شرکت تأثیر مستقیم دارد. استاندارد حسابداری شماره ۷ (و اکنون ۱۷) معیارهایی را برای این منظور ارائه می‌دهد. در ادامه به بررسی این معیارها و نحوه تفکیک مراحل تحقیق و توسعه و همچنین برخورد با هزینه‌های سربار می‌پردازیم.
معیارهای شناسایی مخارج به عنوان دارایی
برای اینکه مخارج توسعه به عنوان دارایی شناسایی شوند، باید معیارهای مشخصی وجود داشته باشد. این معیارها در استاندارد حسابداری شماره ۱۷ (دارایی‌های نامشهود) به طور کامل شرح داده شده‌اند و به طور خلاصه شامل موارد زیر می‌شوند:
- امکان‌پذیری فنی برای تکمیل دارایی نامشهود: باید شواهدی وجود داشته باشد که نشان دهد تکمیل پروژه از نظر فنی امکان‌پذیر است.
- مثال: شرکت در حال توسعه یک نرم‌افزار جدید است. اگر تیم فنی شرکت دانش و تخصص لازم برای تکمیل نرم‌افزار را داشته باشد و موانع فنی غیرقابل حلی وجود نداشته باشد، این معیار برآورده می‌شود.
- قصد شرکت برای تکمیل و استفاده یا فروش دارایی: شرکت باید قصد قطعی برای تکمیل پروژه و استفاده از آن در فعالیت‌های خود یا فروش آن به دیگران را داشته باشد.
- مثال: شرکت قصد دارد نرم‌افزار توسعه داده شده را به صورت تجاری به فروش برساند یا از آن برای بهبود فرآیندهای داخلی خود استفاده کند و این قصد در اسناد و مدارک شرکت ثبت شده باشد.
- توانایی شرکت برای استفاده یا فروش دارایی: شرکت باید منابع مالی و فنی لازم برای تکمیل پروژه و استفاده یا فروش آن را داشته باشد.
- مثال: شرکت بودجه کافی برای ادامه پروژه را تأمین کرده و پرسنل متخصص برای توسعه، تولید، بازاریابی و فروش محصول را در اختیار دارد.
- وجود بازار برای دارایی نامشهود یا محصول آن: باید شواهدی مبنی بر وجود بازار برای محصول یا خدمتی که از طریق دارایی نامشهود ارائه می‌شود وجود داشته باشد یا اینکه شرکت قصد دارد از آن به صورت داخلی استفاده کند و منافع اقتصادی آتی برای شرکت داشته باشد.
- مثال: تحقیقات بازار نشان می‌دهد که تقاضای قابل توجهی برای نرم‌افزار توسعه داده شده وجود دارد یا اینکه استفاده از آن در داخل شرکت منجر به کاهش هزینه‌ها یا افزایش بهره‌وری می‌شود.
- توانایی اندازه‌گیری قابل اتکای مخارج مربوط به دارایی نامشهود در طول توسعه آن: شرکت باید بتواند مخارج مربوط به پروژه را به طور دقیق و قابل اتکا اندازه‌گیری کند.
- مثال: شرکت سیستم حسابداری مناسبی برای ثبت و پیگیری هزینه‌های پرسنل، مواد، خدمات و سایر هزینه‌های مرتبط با پروژه دارد.
اگر تمام این معیارها به طور همزمان برآورده شوند، مخارج توسعه می‌تواند به عنوان دارایی شناسایی شود. در غیر این صورت، باید به عنوان هزینه جاری در صورت سود و زیان شناسایی شود.
بیشتر بخوانید:
راهنمای رفع خطاهای تراز آزمایشی
مدیریت و کنترل تعدیلات سنواتی
مراحل ثبت هزینه استهلاک در دفاتر مالی
تفکیک مراحل تحقیق و توسعه
تفکیک دقیق بین مراحل تحقیق و توسعه برای تعیین نحوه برخورد حسابداری با مخارج بسیار مهم است. به طور کلی، مراحل به صورت زیر تفکیک می‌شوند:
- مرحله تحقیق: این مرحله شامل فعالیت‌هایی است که به دنبال کسب دانش جدید هستند. مخارج این مرحله همیشه به عنوان هزینه جاری شناسایی می‌شوند.
- مثال: انجام آزمایش‌های اولیه برای بررسی خواص یک ماده جدید، بررسی مقالات علمی برای یافتن راه‌حل‌های جدید برای یک مشکل فنی.
- مرحله توسعه: این مرحله شامل به‌کارگیری دانش به دست آمده از مرحله تحقیق برای طراحی و ساخت نمونه‌های اولیه، آزمایش‌ها و بهبود فرآیندها است. مخارج این مرحله در صورت احراز معیارهای ذکر شده در بالا، می‌تواند به عنوان دارایی شناسایی شود.
- مثال: ساخت نمونه اولیه یک محصول جدید، انجام آزمایش‌های بالینی برای یک داروی جدید، توسعه یک نرم‌افزار نمونه اولیه.
نکته مهم این است که مرز بین این دو مرحله همیشه واضح نیست و نیاز به قضاوت حرفه‌ای دارد.
نحوه برخورد با هزینه‌های سربار
هزینه‌های سربار، هزینه‌هایی هستند که مستقیماً به یک پروژه خاص قابل انتساب نیستند، اما برای انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه ضروری هستند. نحوه برخورد با این هزینه‌ها به شرح زیر است:
- سربار مستقیم: این هزینه‌ها به طور مستقیم با بخش تحقیق و توسعه مرتبط هستند، اما به راحتی به یک پروژه خاص قابل تخصیص نیستند. این هزینه‌ها باید به صورت سیستماتیک و منطقی به پروژه‌های مختلف تخصیص داده شوند.
- مثال: اجاره ساختمان بخش تحقیق و توسعه، حقوق مدیر بخش تحقیق و توسعه، هزینه‌های نگهداری و تعمیر تجهیزات آزمایشگاهی.
- سربار غیرمستقیم: این هزینه‌ها مربوط به کل سازمان هستند و به طور غیرمستقیم بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه تأثیر می‌گذارند. معمولاً این هزینه‌ها به پروژه‌های تحقیق و توسعه تخصیص داده نمی‌شوند.
- مثال: هزینه‌های اداری، هزینه‌های حسابداری، هزینه‌های حقوقی.
در نهایت، شناسایی صحیح مخارج تحقیق و توسعه نیازمند درک دقیق استانداردها، قضاوت حرفه‌ای و استفاده از سیستم‌های حسابداری مناسب است.
وضعیت فعلی استاندارد حسابداری شماره ۷ و ارتباط آن با استاندارد شماره ۱۷
استاندارد حسابداری شماره ۷ با عنوان «حسابداری مخارج تحقیق و توسعه»، در گذشته به طور مستقل به نحوه شناسایی، اندازه‌گیری و گزارش‌دهی مخارج مربوط به فعالیت‌های تحقیق و توسعه می‌پرداخت. اما با تجدیدنظر در استانداردهای حسابداری و به منظور هماهنگی بیشتر با استانداردهای بین‌المللی، این استاندارد با استاندارد حسابداری شماره ۱۷ با عنوان «دارایی‌های نامشهود» ادغام شد. به عبارت دیگر، استاندارد شماره ۷ دیگر به صورت مستقل وجود ندارد و الزامات مربوط به حسابداری مخارج تحقیق و توسعه اکنون در چارچوب استاندارد شماره ۱۷ تعریف و اجرا می‌شوند. این تغییر به منظور ارائه یک چارچوب جامع‌تر و منسجم‌تر برای حسابداری دارایی‌های نامشهود، از جمله مخارج تحقیق و توسعه، انجام شده است. در ادامه به بررسی دقیق‌تر ارتباط این دو استاندارد می‌پردازیم:
ادغام با استاندارد حسابداری شماره ۱۷ (دارایی‌های نامشهود)
همانطور که گفته شد، استاندارد حسابداری شماره ۷ به طور کامل در استاندارد حسابداری شماره ۱۷ ادغام شده است. این بدان معناست که دیگر هیچ استاندارد مستقلی با عنوان شماره ۷ وجود ندارد. استاندارد شماره ۱۷ اکنون به عنوان مرجع اصلی برای حسابداری کلیه دارایی‌های نامشهود، از جمله مخارج تحقیق و توسعه، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این ادغام به دلایل مختلفی انجام شد، از جمله:
- ایجاد انسجام بیشتر: با ادغام این دو استاندارد، یک چارچوب واحد برای حسابداری دارایی‌های نامشهود، از جمله مواردی که از فعالیت‌های تحقیق و توسعه ناشی می‌شوند، ایجاد شد. این امر به افزایش انسجام و یکپارچگی در گزارشگری مالی کمک می‌کند.
- هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی: این ادغام به منظور هماهنگی بیشتر با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) انجام شد. این امر به تسهیل مقایسه صورت‌های مالی شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های بین‌المللی کمک می‌کند.
- بهبود استاندارد قبلی: استاندارد شماره ۱۷ با ارائه تعریف دقیق‌تر از دارایی‌های نامشهود و معیارهای شناسایی و اندازه‌گیری آنها، نسبت به استاندارد شماره ۷ جامع‌تر و دقیق‌تر است.
به طور خلاصه، استاندارد شماره ۱۷ تمام الزامات مربوط به نحوه برخورد حسابداری با مخارج تحقیق و توسعه را در بر می‌گیرد و دیگر نیازی به مراجعه به استاندارد شماره ۷ نیست.
نکات کلیدی مرتبط با دارایی‌های نامشهود در خصوص مخارج تحقیق و توسعه
با ادغام استاندارد ۷ در ۱۷، نکات کلیدی زیر در مورد حسابداری مخارج تحقیق و توسعه در چارچوب استاندارد ۱۷ قابل توجه است:
- تعریف دارایی نامشهود: استاندارد ۱۷ تعریف دقیق‌تری از دارایی نامشهود ارائه می‌دهد که شامل دارایی‌های ناشی از فعالیت‌های تحقیق و توسعه نیز می‌شود. به طور کلی، دارایی نامشهود، یک دارایی غیرپولی و بدون ماهیت فیزیکی است که قابل شناسایی است.
- معیارهای شناسایی: استاندارد ۱۷ معیارهای مشخصی را برای شناسایی مخارج توسعه به عنوان دارایی نامشهود ارائه می‌دهد. این معیارها شامل امکان‌پذیری فنی، قصد شرکت برای تکمیل و استفاده یا فروش دارایی، توانایی شرکت برای استفاده یا فروش دارایی، وجود بازار و قابلیت اندازه‌گیری قابل اتکای مخارج است.
- اندازه‌گیری: استاندارد ۱۷ نحوه اندازه‌گیری دارایی‌های نامشهود، از جمله مخارج توسعه سرمایه‌ای شده، را مشخص می‌کند. این اندازه‌گیری معمولاً بر اساس بهای تمام شده انجام می‌شود.
- استهلاک: دارایی‌های نامشهود با عمر مفید معین، مستهلک می‌شوند. نحوه محاسبه و ثبت استهلاک در استاندارد ۱۷ مشخص شده است. دارایی‌های نامشهود با عمر مفید نامعین، مستهلک نمی‌شوند، اما باید به طور دوره‌ای از نظر کاهش ارزش بررسی شوند.
- افشا: استاندارد ۱۷ الزامات افشای مشخصی را برای دارایی‌های نامشهود، از جمله اطلاعات مربوط به مخارج تحقیق و توسعه، در صورت‌های مالی تعیین می‌کند.
در نتیجه، درک استاندارد حسابداری شماره ۱۷ برای حسابداری صحیح مخارج تحقیق و توسعه ضروری است. این استاندارد چارچوب جامعی را برای شناسایی، اندازه‌گیری، استهلاک و افشای این مخارج ارائه می‌دهد.
