در حسابداری، دو مفهوم کلیدی وجود دارند که اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند: تعدیلات سنواتی و سود و زیان انباشته. درک تفاوت بین این دو مفهوم برای تهیه و تفسیر صحیح صورتهای مالی ضروری است. در این مقاله به بررسی دقیق این دو مفهوم و تمایزات آنها میپردازیم.
مرور تعاریف سود و زیان انباشته و تعدیلات سنواتی
تعریف سود و زیان انباشته
سود و زیان انباشته، بخشی از حقوق صاحبان سهام در ترازنامه است که نشاندهنده سود (یا زیان) خالص انباشته شرکت از ابتدای فعالیت تا پایان دوره مالی جاری است. به عبارت دیگر، این حساب، سودهایی را که بین سهامداران توزیع نشده و در شرکت باقی ماندهاند، نشان میدهد. سود و زیان انباشته تحت تأثیر عوامل زیر تغییر میکند:
- سود (زیان) خالص دوره جاری: سود خالص به سود انباشته اضافه و زیان خالص از آن کسر میشود.
- سود تقسیمی: سود نقدی که بین سهامداران توزیع میشود، از سود انباشته کسر میگردد.
- تعدیلات سنواتی: همانطور که در ادامه توضیح داده خواهد شد، تعدیلات سنواتی نیز بر سود انباشته اثر میگذارند.
- سایر موارد: مواردی مانند تجدید ارزیابی داراییها نیز میتوانند بر سود انباشته تأثیر بگذارند.
تعریف تعدیلات سنواتی
تعدیلات سنواتی به اصلاحاتی گفته میشود که در حسابهای دورههای مالی گذشته به دلیل اشتباهات حسابداری، تغییر در رویهها یا کشف اطلاعات جدید اعمال میشوند. این تعدیلات مستقیماً بر مانده ابتدای دوره سود (زیان) انباشته تأثیر میگذارند و در صورت سود و زیان دوره جاری منعکس نمیشوند.
تفاوتهای کلیدی بین تعدیلات سنواتی و سود و زیان انباشته
۱. ماهیت و منشأ:
- تعدیلات سنواتی: این تعدیلات ناشی از سه عامل اصلی هستند:
- اشتباهات: اشتباهات محاسباتی، اشتباه در بکارگیری استانداردهای حسابداری، یا نادیده گرفتن اطلاعات موجود در دورههای گذشته. این اشتباهات میتوانند سهوی یا ناشی از تقلب باشند.
- تغییر در رویههای حسابداری: تغییر از یک رویه حسابداری پذیرفته شده به رویه حسابداری پذیرفته شده دیگر. این تغییر باید با توجیه مناسب و بر اساس الزامات استانداردها انجام شود. مثال: تغییر از روش FIFO به میانگین موزون در ارزیابی موجودی کالا.
- کشف اطلاعات جدید: اطلاعاتی که پس از پایان دوره مالی و انتشار صورتهای مالی مربوط به آن دوره، کشف میشوند و بر اطلاعات مالی دورههای گذشته تأثیر میگذارند.
- سود و زیان انباشته: این حساب، نتیجه انباشت سودها و زیانهای خالص شرکت از ابتدای فعالیت تا پایان دوره مالی جاری است. این حساب تحت تأثیر عوامل زیر قرار میگیرد:
- سود (زیان) خالص دورههای جاری: سود خالص به سود انباشته اضافه و زیان خالص از آن کسر میشود.
- سود تقسیمی (dividends): سود نقدی یا سهامی که بین سهامداران توزیع میشود، از سود انباشته کسر میگردد.
- تعدیلات سنواتی: همانطور که گفته شد، تعدیلات سنواتی نیز بر مانده ابتدای دوره سود انباشته اثر میگذارند.
- انتقال از سایر اندوختهها: در برخی موارد، مبالغی از سایر اندوختهها (مانند اندوخته قانونی) به سود انباشته منتقل میشود.
- تجدید ارزیابی داراییها: افزایش ارزش داراییها در نتیجه تجدید ارزیابی، میتواند به طور مستقیم یا از طریق اندوخته تجدید ارزیابی بر سود انباشته تأثیر بگذارد.
۲. نحوه ثبت و ارائه:
- تعدیلات سنواتی: این تعدیلات مستقیماً بر مانده ابتدای دوره سود (زیان) انباشته در صورتهای مالی دوره جاری تأثیر میگذارند. به عبارت دیگر، تأثیر تعدیلات سنواتی بر دورههای گذشته، به جای اینکه در صورت سود و زیان دوره جاری منعکس شود، مستقیماً بر سود (زیان) انباشته ابتدای دوره جاری اعمال میشود. این موضوع در یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی به طور کامل افشا میشود.
- سود و زیان انباشته: این حساب در بخش حقوق صاحبان سهام در ترازنامه نمایش داده میشود. تغییرات این حساب در طول دوره مالی در صورت سود و زیان جامع (یا صورت تغییرات در حقوق مالکانه در برخی استانداردها) نشان داده میشود.
۳. هدف:
- تعدیلات سنواتی: هدف از انجام تعدیلات سنواتی، اصلاح اطلاعات مالی دورههای گذشته و ارائه تصویری دقیقتر از وضعیت مالی شرکت است. این امر به بهبود قابلیت اتکای اطلاعات مالی و تصمیمگیریهای آگاهانهتر توسط ذینفعان کمک میکند.
- سود و زیان انباشته: هدف از ارائه سود و زیان انباشته، نشان دادن سود (یا زیان) انباشته شرکت در طول زمان و نحوه توزیع آن بین سهامداران است. این اطلاعات برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت و تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری و توزیع سود مفید است.
۴. رابطه جزء به کل:
رابطه بین تعدیلات سنواتی و سود و زیان انباشته، یک رابطه جزء به کل است. به این معنی که تعدیلات سنواتی بخشی از تغییرات سود و زیان انباشته را تشکیل میدهند. هرگونه تغییری در سود و زیان دورههای گذشته که در دوره جاری شناسایی میشود، تحت عنوان تعدیلات سنواتی ثبت شده و بر مانده ابتدای دوره سود انباشته تأثیر میگذارد. اما سود انباشته علاوه بر تعدیلات سنواتی، شامل سود (زیان) خالص دورههای مختلف، سود تقسیمی و سایر موارد نیز میشود.
مثال تکمیلی:
فرض کنید شرکتی در سال ۱۳۹۹، درآمدی را به اشتباه ثبت نکرده است. این اشتباه در سال ۱۴۰۰ کشف میشود. شرکت در سال ۱۴۰۰ با انجام تعدیلات سنواتی، مبلغ درآمد ثبت نشده را شناسایی و تأثیر آن را بر سود انباشته ابتدای سال ۱۴۰۰ اعمال میکند. این تعدیل، مستقیماً بر مانده سود انباشته در ابتدای سال ۱۴۰۰ تأثیر میگذارد و در صورت سود و زیان سال ۱۴۰۰ منعکس نمیشود. در پایان سال ۱۴۰۰، سود خالص سال ۱۴۰۰ به مانده سود انباشته اضافه میشود و سود تقسیمی احتمالی از آن کسر میگردد. مانده نهایی سود انباشته در پایان سال ۱۴۰۰ در ترازنامه نمایش داده میشود.
مثال
فرض کنید شرکتی در سال گذشته، هزینهای را به اشتباه ثبت نکرده است. این اشتباه منجر به بیشتر نشان داده شدن سود خالص در سال گذشته شده است. در سال جاری، پس از کشف این اشتباه، شرکت باید با انجام تعدیلات سنواتی، مبلغ هزینه را اصلاح کرده و تأثیر آن را بر سود (زیان) انباشته ابتدای دوره جاری اعمال کند. این تعدیل، مستقیماً بر مانده ابتدای دوره سود انباشته تأثیر میگذارد و در صورت سود و زیان دوره جاری منعکس نمیشود. در پایان دوره جاری، سود (زیان) خالص دوره جاری به مانده سود انباشته اضافه (یا از آن کسر) میشود.
نتیجهگیری
تعدیلات سنواتی و سود و زیان انباشته دو مفهوم مرتبط اما متفاوت در حسابداری هستند. تعدیلات سنواتی به اصلاح اشتباهات گذشته میپردازد و مستقیماً بر مانده ابتدای دوره سود انباشته تأثیر میگذارد، در حالی که سود انباشته نشاندهنده سود (یا زیان) انباشته شرکت در طول زمان است و تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله سود (زیان) خالص دوره جاری، سود تقسیمی و تعدیلات سنواتی قرار میگیرد. درک این تفاوت برای تحلیل صحیح صورتهای مالی و تصمیمگیریهای آگاهانه ضروری است.