آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که کسب‌وکار شما در طول یک دوره مالی چقدر سود یا زیان داشته است؟ یا اینکه چه عواملی بیشترین تأثیر را بر سودآوری شما گذاشته‌اند؟ صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای، ابزاری قدرتمند برای پاسخ به این سوالات و بسیاری سوالات دیگر است.
در این مقاله، قصد داریم به صورت ساده و روان به بررسی صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای بپردازیم. با ما همراه باشید تا با مفاهیم کلیدی این صورت حساب آشنا شوید و یاد بگیرید چگونه آن را تحلیل کنید تا بتوانید تصمیمات بهتری برای کسب‌وکار خود بگیرید.
بیشتر بخوانید:
گام به گام تا تهیه صورت سود و زیان: از صفر تا صد
صورت سود و زیان به روش تک مرحله‌ای با مثال
ترازنامه حسابداری چیست؟ نکات کلیدی برای درک بهتر
محاسبه بهای تمام شده در کسب و کارهای تولیدی
صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای چیست؟
صورت سود و زیان، یکی از مهم‌ترین صورت‌های مالی است که به شما نشان می‌دهد کسب‌وکار شما در یک دوره مشخص چقدر سود یا زیان کرده است. این صورت، شبیه به یک گزارش کارنامه است که عملکرد مالی کسب‌وکار را در طول یک دوره زمانی مشخص ارزیابی می‌کند. روش دو مرحله‌ای، یکی از روش‌های رایج برای تهیه صورت سود و زیان است.
در روش دو مرحله‌ای، صورت سود و زیان به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:
- سود یا زیان عملیاتی: در این بخش، درآمدها و هزینه‌های اصلی و مستقیم کسب‌وکار که مربوط به فعالیت اصلی آن هستند، مانند فروش کالا یا خدمات، هزینه تولید، هزینه‌های فروش و اداری، محاسبه می‌شوند. تفاضل بین این درآمدها و هزینه‌ها، سود یا زیان عملیاتی را نشان می‌دهد. سود عملیاتی، نشان‌دهنده توانایی کسب‌وکار در تولید سود از فعالیت اصلی خود است.
- سود یا زیان غیرعملیاتی: در این بخش، درآمدها و هزینه‌هایی که ارتباط مستقیمی با فعالیت اصلی کسب‌وکار ندارند، مانند درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، سود یا زیان ناشی از نوسانات نرخ ارز و هزینه‌های مالی، محاسبه می‌شوند. تفاضل بین این درآمدها و هزینه‌ها، سود یا زیان غیرعملیاتی را نشان می‌دهد. سود غیرعملیاتی، نشان‌دهنده تأثیر عوامل خارجی بر سودآوری کسب‌وکار است.
مراحل تهیه صورت سود و زیان به روش دو مرحله ای
زمان مورد نیاز: 5 ساعت
صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای، یکی از روش‌های رایج برای نمایش عملکرد مالی یک کسب‌وکار در یک دوره مشخص است. این صورت، به سادگی و وضوح، درآمدها و هزینه‌های یک شرکت را تفکیک کرده و سود یا زیان نهایی را مشخص می‌کند.
- جمع‌آوری اطلاعات
ابتدا باید تمام اطلاعات مربوط به درآمدها و هزینه‌های شرکت در دوره مورد نظر جمع‌آوری شود. این اطلاعات شامل فروش کالاها و خدمات، هزینه تولید، هزینه‌های فروش و اداری، هزینه‌های مالی و سایر درآمدها و هزینه‌ها می‌شود.
- تفکیک درآمدها و هزینه‌ها
درآمدها و هزینه‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
درآمدها و هزینه‌های عملیاتی: این‌ها درآمدها و هزینه‌هایی هستند که مستقیماً مربوط به فعالیت اصلی کسب‌وکار هستند، مانند فروش کالاها و خدمات، هزینه تولید، هزینه‌های فروش و اداری.
درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی: این‌ها درآمدها و هزینه‌هایی هستند که خارج از فعالیت اصلی کسب‌وکار ایجاد می‌شوند، مانند درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، سود یا زیان ناشی از نوسانات نرخ ارز و هزینه‌های مالی. - محاسبه سود یا زیان عملیاتی
سود ناخالص: با کسر بهای تمام‌شده کالای فروش رفته از درآمدهای عملیاتی محاسبه می‌شود.
سود عملیاتی: با کسر کلیه هزینه‌های عملیاتی از سود ناخالص محاسبه می‌شود. سود عملیاتی نشان می‌دهد که کسب‌وکار از فعالیت اصلی خود چقدر سود یا زیان کرده است. - محاسبه سود یا زیان غیرعملیاتی
با تفریق هزینه‌های غیرعملیاتی از درآمدهای غیرعملیاتی، سود یا زیان غیرعملیاتی محاسبه می‌شود.
- محاسبه سود یا زیان قبل از کسر مالیات
با جمع کردن سود یا زیان عملیاتی و سود یا زیان غیرعملیاتی، سود یا زیان قبل از کسر مالیات به دست می‌آید.
- محاسبه مالیات بر درآمد
با اعمال نرخ مالیات بر درآمد بر سود یا زیان قبل از کسر مالیات، میزان مالیات قابل پرداخت محاسبه می‌شود.
- محاسبه سود یا زیان خالص:
با کسر مالیات بر درآمد از سود یا زیان قبل از کسر مالیات، سود یا زیان خالص نهایی به دست می‌آید. این مقدار نشان می‌دهد که کسب‌وکار در دوره مورد نظر به طور کلی چقدر سود یا زیان کرده است.
مثال صورت سود و زیان یک شرکت تولیدی
برای درک بهتر نحوه تهیه و تحلیل صورت سود و زیان، بیایید یک مثال عملی از یک شرکت تولیدی را بررسی کنیم. فرض کنید شرکت تولیدی “آرتا” در حوزه تولید مبلمان فعالیت می‌کند. صورت سود و زیان این شرکت به روش دو مرحله‌ای به شکل زیر خواهد بود:
صورت سود و زیان شرکت تولیدی آرتا
دوره مالی منتهی به 31 آذر 1402
| عنوان آیتم | مبلغ (تومان) |
| درآمدهای عملیاتی | |
| – فروش مبلمان | 1,000,000,000 |
| هزینه‌های عملیاتی | |
| – بهای تمام‌شده کالای فروش رفته | 600,000,000 |
| – هزینه‌های فروش (تبلیغات، حقوق فروشندگان) | 150,000,000 |
| – هزینه‌های اداری (حقوق و دستمزد، اجاره، آب و برق) | 100,000,000 |
| سود ناخالص | 150,000,000 |
| درآمدهای غیرعملیاتی | |
| – سود حاصل از فروش دارایی‌های ثابت | 20,000,000 |
| هزینه‌های غیرعملیاتی | |
| – هزینه‌های مالی (بدهی بانکی) | 10,000,000 |
| سود یا زیان غیرعملیاتی | 10,000,000 |
| سود یا زیان قبل از کسر مالیات | 160,000,000 |
| مالیات بر درآمد (فرضاً 20%) | 32,000,000 |
| سود یا زیان خالص | 128,000,000 |
تحلیل مثال
- سود ناخالص: شرکت آرتا توانسته است از هر تومان فروشی، 150,000 تومان سود ناخالص به دست آورد. این نشان می‌دهد که قیمت‌گذاری محصولات و کنترل هزینه‌های تولید به خوبی انجام شده است.
- سود عملیاتی: با توجه به اینکه سود عملیاتی برابر با سود ناخالص است، می‌توان نتیجه گرفت که شرکت هیچ هزینه عملیاتی اضافی قابل توجهی نداشته است.
- سود غیرعملیاتی: سود حاصل از فروش دارایی‌های ثابت به سود کلی شرکت افزوده شده است.
- سود خالص: در نهایت، شرکت آرتا در دوره مالی مورد نظر 128,000,000 تومان سود خالص کسب کرده است.
مثال صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای برای یک شرکت بازرگانی
فرض کنید شرکت بازرگانی “پارس تجارت” در حوزه واردات و فروش لوازم الکترونیکی فعالیت می‌کند. صورت سود و زیان این شرکت به روش دو مرحله‌ای به شکل زیر خواهد بود:
صورت سود و زیان شرکت بازرگانی پارس تجارت
دوره مالی منتهی به 31 آذر 1402
| عنوان آیتم | مبلغ (تومان) |
| درآمدهای عملیاتی | |
| – فروش لوازم الکترونیکی | 2,000,000,000 |
| هزینه‌های عملیاتی | |
| – بهای تمام‌شده کالای فروش رفته | 1,500,000,000 |
| – هزینه‌های فروش (تبلیغات، حقوق فروشندگان) | 200,000,000 |
| – هزینه‌های اداری (حقوق و دستمزد، اجاره، آب و برق) | 150,000,000 |
| سود ناخالص | 150,000,000 |
| درآمدهای غیرعملیاتی | |
| – سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت | 30,000,000 |
| هزینه‌های غیرعملیاتی | |
| – هزینه‌های مالی (بدهی بانکی) | 15,000,000 |
| سود یا زیان غیرعملیاتی | 15,000,000 |
| سود یا زیان قبل از کسر مالیات | 165,000,000 |
| مالیات بر درآمد (فرضاً 20%) | 33,000,000 |
| سود یا زیان خالص | 132,000,000 |
تحلیل و بررسی مثال:
- سود ناخالص: شرکت پارس تجارت توانسته است از هر تومان فروشی، 150,000 تومان سود ناخالص به دست آورد. این نشان می‌دهد که قیمت‌گذاری محصولات و کنترل هزینه‌های خرید کالا به خوبی انجام شده است.
- سود عملیاتی: با توجه به اینکه سود عملیاتی برابر با سود ناخالص است، می‌توان نتیجه گرفت که شرکت هیچ هزینه عملیاتی اضافی قابل توجهی نداشته است.
- سود غیرعملیاتی: سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت به سود کلی شرکت افزوده شده است.
- سود خالص: در نهایت، شرکت پارس تجارت در دوره مالی مورد نظر 132,000,000 تومان سود خالص کسب کرده است.
تفاوت‌های اصلی با شرکت تولیدی
- بهای تمام‌شده کالای فروش رفته: در شرکت‌های بازرگانی، بهای تمام‌شده کالای فروش رفته معمولاً شامل هزینه خرید کالا، هزینه‌های حمل و نقل و سایر هزینه‌های مرتبط با خرید است، در حالی که در شرکت‌های تولیدی شامل هزینه‌های تولید نیز می‌شود.
- هزینه‌های فروش: در شرکت‌های بازرگانی، هزینه‌های فروش ممکن است شامل هزینه‌های بازاریابی، نمایشگاه‌ها و سایر هزینه‌های مرتبط با فروش باشد.
اجزای اصلی صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای
صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای از اجزای مختلفی تشکیل شده که هر یک نشان‌دهنده بخشی از عملکرد مالی یک کسب‌وکار است. در ادامه، هر یک از این اجزا به تفصیل توضیح داده می‌شود:
درآمدهای عملیاتی
این بخش شامل تمامی درآمدهایی است که به طور مستقیم از فعالیت اصلی کسب‌وکار حاصل می‌شود. به عنوان مثال، برای یک شرکت تولیدی، درآمدهای عملیاتی عمدتاً از فروش محصولات تولیدی به دست می‌آید.
هزینه‌های عملیاتی
هزینه‌های عملیاتی شامل تمامی هزینه‌هایی است که به طور مستقیم برای تولید و فروش محصولات یا ارائه خدمات به کار می‌رود. این هزینه‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- بهای تمام‌شده کالای فروش رفته: هزینه‌های مستقیم تولید کالا یا خدمات، مانند مواد اولیه، دستمزد کارگران و هزینه‌های سربار تولید.
- هزینه‌های فروش: هزینه‌های مربوط به فروش محصولات یا خدمات، مانند هزینه‌های تبلیغات، حقوق فروشندگان و هزینه‌های حمل و نقل.
- هزینه‌های اداری: هزینه‌های مربوط به مدیریت و اداره کسب‌وکار، مانند حقوق و دستمزد کارکنان اداری، هزینه‌های اجاره، آب و برق.
سود ناخالص
سود ناخالص به تفاضل بین درآمدهای عملیاتی و بهای تمام‌شده کالای فروش رفته گفته می‌شود. این مقدار نشان می‌دهد که پس از پوشش هزینه‌های مستقیم تولید، چه مقدار سود اولیه برای پوشش سایر هزینه‌ها باقی مانده است.
سود عملیاتی
سود عملیاتی با کسر کلیه هزینه‌های عملیاتی از سود ناخالص محاسبه می‌شود. این مقدار نشان‌دهنده توانایی کسب‌وکار در ایجاد سود از فعالیت اصلی خود است.
درآمدهای غیرعملیاتی
درآمدهای غیرعملیاتی شامل درآمدهایی است که از فعالیت‌های جانبی کسب‌وکار یا منابع خارجی حاصل می‌شود. به عنوان مثال، سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، درآمد حاصل از فروش دارایی‌های ثابت و سود حاصل از اختلاف نرخ ارز.
هزینه‌های غیرعملیاتی
هزینه‌های غیرعملیاتی شامل هزینه‌هایی است که به طور مستقیم به فعالیت اصلی کسب‌وکار مربوط نمی‌شود. به عنوان مثال، هزینه‌های مالی (مانند بهره پرداختی)، زیان ناشی از فروش دارایی‌ها و جریمه‌های قانونی.
سود یا زیان قبل از کسر مالیات
با تفریق مجموع هزینه‌های غیرعملیاتی از مجموع درآمدهای غیرعملیاتی و اضافه کردن آن به سود عملیاتی، سود یا زیان قبل از کسر مالیات به دست می‌آید. این مقدار نشان می‌دهد که کسب‌وکار قبل از پرداخت مالیات چه مقدار سود یا زیان داشته است.
مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد، مالیاتی است که دولت بر سود کسب‌وکار اعمال می‌کند.
بیشتر بخوانید:
تحلیل و بررسی قانون مالیات مستقیم
مالیات کارتخوان مشاغل
اعتراض به مالیات
مشاور مالیاتی
سود یا زیان خالص
سود یا زیان خالص، مقدار نهایی سود یا زیانی است که پس از کسر مالیات از سود یا زیان قبل از کسر مالیات به دست می‌آید. این مقدار نشان‌دهنده سود یا زیان نهایی کسب‌وکار در دوره مورد نظر است.
تحلیل صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای برای پاسخ به سوالات کلیدی
صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای، یک ابزار قدرتمند برای تحلیل عملکرد مالی یک کسب‌وکار است. با استفاده از این صورت، می‌توان به سوالات کلیدی زیر پاسخ داد و در نتیجه تصمیمات بهتری برای بهبود عملکرد کسب‌وکار گرفت.
۱. آیا کسب‌وکار سودآور است؟
- سود خالص: مستقیم‌ترین پاسخ به این سوال را می‌توان در عدد سود خالص یافت. اگر سود خالص مثبت باشد، کسب‌وکار در دوره مورد نظر سودآور بوده است.
- تغییرات سود خالص در طول زمان: مقایسه سود خالص دوره‌های مختلف، روند سودآوری کسب‌وکار را نشان می‌دهد و به شناسایی روندهای مثبت یا منفی کمک می‌کند.
- نسبت سود به فروش: این نسبت نشان می‌دهد که از هر واحد فروش، چه مقدار سود حاصل شده است.
۲. کدام بخش از کسب‌وکار بیشترین سود را ایجاد می‌کند؟
- تفکیک درآمدها: با بررسی تفکیک درآمدها، می‌توان مشخص کرد که کدام محصولات یا خدمات بیشترین سهم را در درآمدهای کسب‌وکار دارند.
- تحلیل سود ناخالص: مقایسه سود ناخالص حاصل از بخش‌های مختلف کسب‌وکار، به شناسایی بخش‌هایی که سودآوری بیشتری دارند، کمک می‌کند.
- تحلیل هزینه‌ها: با بررسی هزینه‌های مرتبط با هر بخش، می‌توان به این سوال پاسخ داد که کدام بخش از کسب‌وکار هزینه‌های کمتری دارد و در نتیجه سودآوری بیشتری را به همراه دارد.
۳. کدام هزینه‌ها بیشترین سهم را در هزینه‌های کل دارند؟
- هزینه‌های عملیاتی: با بررسی هزینه‌های عملیاتی مانند بهای تمام‌شده کالای فروش رفته، هزینه‌های فروش و هزینه‌های اداری، می‌توان مشخص کرد که کدام هزینه‌ها بیشترین سهم را در هزینه‌های کل دارند.
- هزینه‌های غیرعملیاتی: هزینه‌های غیرعملیاتی مانند هزینه‌های مالی نیز باید مورد بررسی قرار بگیرند تا مشخص شود که چه مقدار از هزینه‌ها به عوامل خارجی مربوط می‌شود.
- نسبت هزینه به فروش: با محاسبه این نسبت برای هر نوع هزینه، می‌توان به اهمیت نسبی هر هزینه پی برد.
۴. چه عواملی بر سودآوری کسب‌وکار تأثیرگذار هستند؟
- تغییرات در درآمدها: افزایش یا کاهش درآمدها می‌تواند به دلیل تغییر در حجم فروش، تغییر در قیمت فروش یا ورود به بازارهای جدید باشد.
- تغییرات در هزینه‌ها: افزایش یا کاهش هزینه‌ها می‌تواند به دلیل تغییر در قیمت مواد اولیه، افزایش هزینه‌های نیروی کار یا تغییر در روش‌های تولید باشد.
- عوامل خارجی: عواملی مانند نوسانات نرخ ارز، تغییرات در قوانین و مقررات و رقابت در بازار نیز می‌توانند بر سودآوری کسب‌وکار تأثیرگذار باشند.
با استفاده از این تحلیل‌ها، می‌توان اقدامات اصلاحی لازم را برای بهبود سودآوری کسب‌وکار انجام داد. برای مثال:
- کاهش هزینه‌ها: شناسایی هزینه‌های بالا و یافتن راه‌هایی برای کاهش آن‌ها.
- افزایش درآمدها: افزایش قیمت فروش، ورود به بازارهای جدید یا توسعه محصولات جدید.
- بهبود بهره‌وری: افزایش بهره‌وری در تولید یا فروش.
- مدیریت ریسک: کاهش ریسک‌های ناشی از عوامل خارجی.
در نهایت، صورت سود و زیان به روش دو مرحله‌ای، یک ابزار قدرتمند برای تصمیم‌گیری‌های مالی است. با استفاده از این ابزار، می‌توان به درک عمیق‌تری از عملکرد مالی کسب‌وکار دست یافت و برای آینده آن برنامه‌ریزی کرد.
