با گسترش فعالیت‌های مرتبط با رمزارزها در میان کاربران ایرانی، یکی از پرسش‌هایی که این روزها بیش از گذشته مطرح می‌شود، این است که آیا درآمد حاصل از معاملات یا استخراج ارزهای دیجیتال در کشور، مشمول پرداخت مالیات خواهد شد یا خیر؟ پاسخ به این پرسش ساده نیست، اما بررسی وضعیت فعلی قوانین و اظهار نظرهای رسمی می‌تواند مسیر را برای درک بهتر روشن‌تر کند.
وضعیت قانونی ارزهای دیجیتال در ایران تا امروز
در حال حاضر، نگهداری و خرید و فروش ارزهای دیجیتال برای عموم مردم به‌صورت مستقیم ممنوع اعلام نشده است، اما بانک مرکزی ایران در چندین نوبت هشدار داده که مسئولیت هرگونه ریسک ناشی از معامله این دارایی‌ها بر عهده خود کاربران است. درواقع، دولت ایران تاکنون فعالیت‌های رمزارزی را «به رسمیت نشناخته»، اما آن‌ها را نیز به‌طور صریح «ممنوع» نکرده است. این وضعیت باعث شده که بخش زیادی از فعالیت کاربران ایرانی در بسترهای آنلاین و صرافی‌های خارجی یا غیررسمی انجام شود.
استخراج (ماینینگ)؛ تنها بخش قانونی و تنظیم‌شده
در میان تمام فعالیت‌های مرتبط با ارز دیجیتال، استخراج رمزارز تنها بخشی است که قانون‌گذاری نسبتاً مشخصی دارد. از سال ۱۳۹۸، دولت ایران استخراج را به‌عنوان یک صنعت قانونی به رسمیت شناخت و شرکت‌های ماینیگ موظف شدند برای فعالیت خود مجوز رسمی از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت کنند. همچنین، تعرفه‌های خاصی برای مصرف برق این صنعت در نظر گرفته شد و حتی برخی نیروگاه‌ها به‌طور رسمی وارد این حوزه شدند. با این وجود، مشکل برق‌رسانی، قطعی‌های گسترده و فشار بر شبکه، باعث شد بسیاری از مراکز ماینینگ مجاز در دوره‌هایی تعطیل یا محدود شوند.
صرافی‌های رمزارز؛ خاکستری‌ترین بخش قانون
یکی از مبهم‌ترین حوزه‌ها در فضای رمزارز ایران، صرافی ارز دیجیتال است. با آن‌که ده‌ها پلتفرم ایرانی در حال حاضر خدمات خرید و فروش ارز دیجیتال ارائه می‌دهند، اما هنوز چارچوب قانونی مشخص و واحدی برای نظارت بر عملکرد آن‌ها تدوین نشده است. از این رو، انتخاب یک صرافی ارز دیجیتال معتبر و با سابقه در فضای داخلی، برای کاربران ایرانی اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند تا معاملات خود را در محیطی با امنیت بالاتر و ریسک‌های حقوقی کمتر انجام دهند.
آیا قانون مشخصی برای مالیات بر ارز دیجیتال در ایران وجود دارد؟
در سال‌های اخیر، نهادهایی چون بانک مرکزی، مجلس شورای اسلامی، سازمان بورس و حتی مرکز ملی فضای مجازی، بارها از لزوم تدوین مقررات جامع برای رمزارزها سخن گفته‌اند. پیش‌نویس‌هایی نیز برای قانون‌گذاری در این حوزه مطرح شده‌اند، اما هیچ‌یک هنوز به تصویب نهایی نرسیده‌اند. با توجه به سرعت تحول در بازار جهانی و افزایش تعداد کاربران ایرانی در این حوزه، انتظار می‌رود که در آینده‌ای نه‌چندان دور، چارچوب‌های قانونی مشخص‌تری برای فعالیت‌های رمزارزی در کشور تدوین شود.
تجربه کشورهای دیگر در اخذ مالیات از رمزارز
با گسترش روزافزون ارزهای دیجیتال، دولت‌های سراسر جهان در تلاشند تا چارچوبی قانونی برای مالیات‌گذاری بر این دارایی‌های نوین ایجاد کنند. هر کشور رویکرد خاص خود را در پیش گرفته که از سخت‌گیری کامل تا تشویق به سرمایه‌گذاری بلندمدت متغیر است. آشنایی با تجربیات موفق و متفاوت در این زمینه، می‌تواند به ما در درک بهتر آینده مالیات رمزارزها کمک کند. در ادامه، نگاهی به شیوه‌های مالیات‌گیری در چند کشور پیشرو خواهیم داشت:
آمریکا؛ سخت‌گیر اما شفاف
در ایالات متحده، ارز دیجیتال به‌عنوان «دارایی سرمایه‌ای» در نظر گرفته می‌شود و به همین دلیل هرگونه سود حاصل از خرید و فروش آن مشمول مالیات است. این یعنی حتی اگر شما با بیت‌کوین یک قهوه بخرید، ممکن است ملزم به گزارش این تراکنش در اظهارنامه مالیاتی خود باشید.
سازمان مالیات آمریکا (IRS) قوانین مشخصی برای گزارش‌دهی تراکنش‌های رمزارزی وضع کرده و در صورت تخلف، جریمه‌های سنگینی در انتظار فرد خواهد بود. آمریکا با این شفافیت، سعی دارد مسیر قانونی استفاده از رمزارزها را هموار اما کنترل‌شده نگه دارد.
آلمان؛ تشویق به سرمایه‌گذاری بلندمدت
آلمان یکی از معدود کشورهایی است که در زمینه رمزارزها سیاستی تشویقی دارد. اگر فردی رمزارز خود را بیش از یک سال نگه دارد، هنگام فروش آن ملزم به پرداخت مالیات نیست. این رویکرد نه‌تنها به کاهش رفتارهای هیجانی در بازار کمک می‌کند، بلکه از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران را به نگاه بلندمدت تشویق می‌کند. در صورت فروش رمزارز قبل از پایان یک سال، سود آن مشمول مالیات بر درآمد خواهد شد.
بریتانیا؛ تفکیک فعالیت تجاری و سرمایه‌گذاری شخصی
در بریتانیا، وضعیت مالیاتی رمزارزها به نحوه فعالیت افراد بستگی دارد. اگر فرد صرفاً به‌عنوان سرمایه‌گذار فعالیت می‌کند، سود او تحت مالیات بر عایدی سرمایه قرار می‌گیرد. اما اگر فعالیت او به شکل مداوم، تجاری یا شبیه به کسب‌وکار باشد (مثلاً ترید روزانه)، مالیات بر درآمد برای آن اعمال می‌شود. این تفکیک به دولت امکان می‌دهد تا رفتارهای مالی مختلف را هدفمند مدیریت کند.
ژاپن؛ دقیق و با ساختار مشخص
ژاپن از اولین کشورهایی بود که رمزارز را به‌صورت رسمی پذیرفت و قانون‌گذاری دقیقی برای آن تدوین کرد. در این کشور، سود ناشی از ارز دیجیتال به‌عنوان «درآمد متفرقه» مشمول مالیات است و نرخ آن می‌تواند بسته به درآمد فرد، بسیار بالا باشد. دولت ژاپن با ایجاد ساختاری شفاف، تلاش کرده است تا ریسک سوءاستفاده از این ابزار مالی را کاهش دهد.
چالش‌های پنهان در مسیر کسب درآمد از ارزهای دیجیتال برای کاربران ایرانی
در دنیای پرشتاب ارزهای دیجیتال، فرصت‌های بی‌شماری برای کسب درآمد از ارز دیجیتال به چشم می‌خورد. اما برای کاربران ایرانی، این مسیر همواره با چالش‌ها و نگرانی‌های خاصی همراه بوده است که درک آن‌ها برای هر فعال این حوزه ضروری است. آگاهی از این موانع به شما کمک می‌کند تا با دید بازتری در این فضای پرنوسان قدم بردارید و ریسک‌های احتمالی را به حداقل برسانید. در ادامه به مهم‌ترین این چالش‌ها می‌پردازیم:
نبود قانون‌گذاری شفاف و مشخص
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های فعالان ایرانی در حوزه رمزارز، نبود قوانین شفاف و ساختارمند است. وقتی چارچوب مشخصی برای فعالیت تعریف نشده باشد، نه تنها مسیر رشد مبهم می‌شود، بلکه کاربران در مواقع حساس مانند بروز اختلافات حقوقی یا نیاز به اثبات مالکیت، با موانع جدی روبه‌رو می‌شوند. این خلأ قانونی، فضایی از بی‌اعتمادی ایجاد کرده و کاربران را در حالت بلاتکلیفی نگه داشته است.
سایه سنگین تحریم‌ها
اگرچه ماهیت غیرمتمرکز رمزارزها به ظاهر در تضاد با تحریم‌های بین‌المللی است، اما در عمل، بسیاری از صرافی‌های بزرگ و پلتفرم‌های بلاک‌چینی، به‌دلیل محدودیت‌های قانونی، دسترسی کاربران ایرانی را مسدود کرده‌اند. همین موضوع باعث شده تا سرمایه‌گذاران ایرانی، برای فعالیت در این فضا، ناگزیر به استفاده از راه‌های پرریسک و گاه غیراستاندارد شوند؛ راه‌هایی که ممکن است در نهایت منجر به مسدود شدن حساب یا از دست رفتن سرمایه‌شان شود.
خلأ آموزشی و اطلاعاتی
نبود منابع آموزشی معتبر و فراگیر در فضای فارسی‌زبان باعث شده تا بسیاری از کاربران، تصمیم‌گیری‌های مالی خود را بر اساس اطلاعات ناقص، کانال‌های تلگرامی یا توصیه‌های اینفلوئنسرهای ناشناس پایه‌گذاری کنند. این کمبود آگاهی، در کنار فضای پرنوسان بازار، بستری برای تصمیم‌های شتاب‌زده و زیان‌آور شده است.
چه کسانی ممکن است در آینده مشمول مالیات رمزارز شوند؟
اگرچه در حال حاضر قانون جامع و مشخصی در این زمینه تصویب نشده، اما نهادهای اقتصادی کشور بارها از بررسی سازوکارهای اخذ مالیات از فعالیت‌های رمزارزی سخن گفته‌اند. تجربه کشورهای مختلف نیز نشان می‌دهد که در نهایت، دولت‌ها ناچار به قانون‌گذاری در این حوزه خواهند بود؛ به‌ویژه وقتی پای گردش مالی بالا و سودهای کلان در میان باشد؛ اما چه گروه‌هایی بیش از دیگران در معرض این مالیات‌ها قرار دارند؟
معامله‌گران حرفه‌ای (تریدرها)
کسانی که به‌طور روزانه یا مستمر در صرافی‌های رمزارز معامله می‌کنند و از نوسانات بازار سود می‌برند، یکی از اولین گروه‌هایی خواهند بود که در رادار مالیاتی قرار می‌گیرند. در بسیاری از کشورها، این نوع سود، به‌عنوان «درآمد مشمول مالیات» شناسایی می‌شود. بنابراین اگر حجم معاملات بالا باشد یا سود قابل توجهی حاصل شود، احتمال مشمول شدن وجود دارد.
استخراج‌کنندگان (ماینرها)
افرادی یا مجموعه‌هایی که فعالیت آن‌ها در زمینه استخراج رمزارز است، به‌ویژه آن‌هایی که به شکل صنعتی فعالیت می‌کنند، از جمله دیگر گروه‌های هدف برای اعمال مالیات هستند. در ایران، ماینینگ در چارچوب قانونی مشخصی قرار دارد و همین موضوع ممکن است زمینه‌ساز تدوین سازوکارهای مالیاتی ویژه این حوزه شود.
کسب‌وکارهای مبتنی بر رمزارز
استارتاپ‌ها یا مجموعه‌هایی که خدمات مرتبط با ارز دیجیتال ارائه می‌دهند، مانند کیف پول‌ها، پلتفرم‌های معاملاتی، بازارهای NFT یا پروژه‌های بلاک‌چینی، نیز به دلیل ماهیت تجاری و درآمدزایی فعالیت‌شان، به احتمال زیاد مشمول مالیات خواهند شد. به‌ویژه اگر در آینده مجوز رسمی برای فعالیت بگیرند، الزام به شفاف‌سازی مالی و پرداخت مالیات طبیعی خواهد بود.
صرافی‌های داخلی
در صورت شکل‌گیری چارچوب قانونی شفاف برای صرافی‌های ایرانی، این پلتفرم‌ها نیز به‌عنوان نهادهای مالی موظف خواهند شد بخشی از درآمد خود را به‌صورت مالیات پرداخت کنند. حتی ممکن است به‌صورت واسطه‌ای، اطلاعات کاربران را در اختیار نهادهای نظارتی قرار دهند یا مالیات را از محل تراکنش کاربران کسر و واریز کنند.
توصیه‌هایی برای آمادگی در برابر مالیات احتمالی
با توجه به آینده‌ای که به سمت قانونمند شدن فعالیت‌های رمزارزی پیش می‌رود، مهم است که از همین حالا خودمان را برای مالیات‌های احتمالی آماده کنیم. این آمادگی نه تنها از مشکلات آتی جلوگیری می‌کند، بلکه به شما کمک می‌کند تا با دید بازتری در بازار فعالیت کنید. در ادامه، چند توصیه کلیدی برای شما داریم:
ثبت و مستندسازی دقیق تراکنش‌ها
یکی از مهم‌ترین گام‌ها، نگهداری سوابق کامل و دقیق از تمامی تراکنش‌ها است؛ شامل تاریخ، مقدار رمزارز، قیمت هر واحد و کارمزدهای پرداخت‌شده. این اطلاعات در آینده، هنگام ارائه گزارش به مراجع مالیاتی، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد.
جداسازی فعالیت‌های شخصی و حرفه‌ای
اگر همزمان در زمینه‌های مختلف رمزارز فعالیت دارید، مانند سرمایه‌گذاری شخصی و اداره یک کسب‌وکار دیجیتال، ضروری است حساب‌ها و تراکنش‌ها را به‌صورت جداگانه نگهداری کنید تا شفافیت مالی حفظ شده و در آینده مشکلات حقوقی یا مالیاتی ایجاد نشود.
آشنایی با اصول کلی مالیات بر رمزارز
حتی در غیاب قوانین داخلی، مطالعه و شناخت سازوکارهای مالیاتی در کشورهای پیشرفته، به‌ویژه مفاهیمی مانند مالیات بر عایدی سرمایه (Capital Gains Tax) و مالیات بر درآمد دیجیتال، کمک می‌کند تا درک بهتری از نحوه برخورد احتمالی نهادهای مالیاتی ایران با رمزارزها داشته باشید.
مشورت با متخصصان مالی و حقوقی
در صورت فعالیت‌های جدی و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه، توصیه می‌شود با کارشناسان مالی و حقوقی آشنا به قوانین رمزارز مشورت کنید تا ضمن رعایت قوانین، بهترین ساختار مالی را برای خود تنظیم کنید و از بروز مشکلات احتمالی پیشگیری کنید.
سخن پایانی
در این مطلب به بررسی وضعیت قانونی فعالیت‌های رمزارزی در ایران پرداختیم؛ با توجه به روند جهانی و نیاز روزافزون دولت‌ها برای رصد جریان مالی در حوزه رمزارز، بعید نیست که در آینده‌ای نزدیک، ایران نیز مسیر مشابهی را در پیش بگیرد. از همین رو، کاربران ایرانی، به‌ویژه کسانی که به شکل حرفه‌ای یا با حجم بالا در این فضا فعالیت می‌کنند، بهتر است خود را از هم‌اکنون برای انطباق با قواعد مالیاتی احتمالی آماده کنند.
آینده بازار رمزارز در ایران، بدون تردید به سمت قانون‌مندتر شدن پیش خواهد رفت؛ و یکی از جدی‌ترین گام‌های این مسیر، تعریف مالیات‌های مشخص برای فعالیت‌های دیجیتال است.
